Uit onderzoek van het Kennisplatform Integratie & Samenleving bleek dat de thuissituatie van jongeren, problemen van hun zelf, de omgeving waarin zij opgroeien en de invloed van social media vaak wordt gekoppeld aan het messengebruik van jongeren op straat.
Dat vertelt ook, Lars Nijs een jongen van de straat: ‘‘Dit soort jongeren zijn niet de liefste thuis of op school. Ze kijken op naar mensen die in het criminele circuit zitten of op social media en doen alsof.’’
Jongens van 14 jaar of ouder
Het gaat voornamelijk om jongens van 14 jaar of ouder, maar in sommige gevallen zijn zij zelfs nog jonger of zitten ze op de basisschool. De meeste van deze jongeren is lager opgeleid. Zij volgen meestal een vmbo- of mbo-opleiding en soms speciaal onderwijs. Vaak komen deze jongeren uit gezinnen waar armoede heerst of waar ze het financieel zwaar hebben. In veel gevallen hebben deze jongeren ‘foute’ vrienden.
Over het algemeen spijbelen deze jongeren vaker of maken ze hun school niet af. Een deel van hen lijkt ook last te hebben van psychische of psychiatrische problemen of heeft een licht verstandelijke beperking. Daarnaast gebruiken zij ook veel softdrugs.
Verder behoren de jongeren die messen bij zich dragen tot bendes. Deze bendes zouden zich dan weer bezighouden met andere criminaliteiten, zoals drugs of overvallen. Dit geldt niet voor alle jongeren, het kan ook om eenzame jongeren gaan die worden gepest.
Invloed van social media
‘‘Het feit dat jongeren met een mes op straat lopen is eigenlijk puur de invloed van social media,’’ vertelt Nijs. Berichten op social media over rappers die een mes dragen zijn onder sommige jongeren populair en verspreiden zich snel. Op deze manier heeft het messenbezit niet alleen invloed in grote steden, zoals Amsterdam of Rotterdam, maar ook op bijvoorbeeld jongeren uit kleinere steden of dorpen in Nederland en dan met name in achterstandswijken waar er sprake is van straatcultuur.
In deze wijken ontstaan verschillende groepjes die elkaar op social media uitdagen en elkaar proberen af te schrikken met machogedrag. Jongeren moeten respect afdwingen, desnoods met geweld. Als jongeren vluchten, staan ze voor paal en verliezen ze respect. Dit heeft in sommige achterstandswijken geleid tot een gevoel van onveiligheid of een angstcultuur.
Onveiligheid heerst onder jongeren
Dat bevestigt criminoloog Jeroen van den Broek ook, volgens hem dragen jongeren vooral een mes op straat wegens het onveiligheidsgevoel dat heerst. ‘‘Het is in een stad of buurt bijvoorbeeld helemaal niet zo onveilig, maar de jongeren voelen zich wel onveilig. En als steeds meer jongeren het gevoel hebben dat ze een wapen nodig hebben, wordt dat uiteindelijk de werkelijkheid.’’
Ook geeft het dragen van een mes in sommige groepen status, vertelt Van den Broek: ‘‘Natuurlijk zullen ze het niet toegeven, want niemand gaat zeggen: ‘ik draag een mes bij mij om stoer te doen’.’’ Volgens Van den Broek zijn deze jongeren vooral jongeren die het gevoel hebben dat ze weinig kansen krijgen in de maatschappij. ‘‘Ze zijn bijvoorbeeld niet goed op school, niet goed in voetbal en dan zoeken ze status in andere dingen.’’ Een mes dragen of zelfs gebruiken kan dan statusverhogend werken.
Machteloosheid
Daarnaast ben je ook machteloos en kan je het niet meer ouderwets oplossen met je vuisten. ‘‘Ik zeg jullie eerlijk: als ik iemand tegenkom die raar doet en wat wil van me, dan ga ik het met mijn handen niet meer redden, dus dan ga je trekken,’’ antwoordt rapper Blacka in een interview met NOS Stories.
Dat leidt tot onnodige geweldsdelicten en kan zelfs voor een jeugdige de stap zijn om een ‘carrière’ in de criminaliteit te beginnen. Dat vindt Nijs ook wel logisch als hij naar de jongens om zich heen kijkt. ‘‘Wat moet je dan als je op je 16e iemand (dood)steekt? Ik kan me voorstellen dat je er op die leeftijd anders over nadenkt dan een gemiddelde volwassen.’’
Zwolle
In Zwolle merkt de politie ook dat het messengebruik onder jongeren toeneemt. Het afgelopen jaar waren er namelijk zeven steekincidenten en inmiddels staat de teller van dit jaar al op drie. ‘‘Tegenwoordig wordt erbij meldingen vaker over messen gesproken. Ook zien wij bij aanhoudingen dat tijdens de fouillering steeds meer messen boven komen drijven,’’ zegt politieagent Ab.
Daarnaast heeft de gemeente Zwolle aandacht voor verschillende vormen van problematiek en criminaliteit onder jongeren, zoals schoolverlaters, diefstal en drugsgebruik. In hun reguliere veiligheidsbeleid vinden zij jongeren en veiligheid het belangrijkst. ‘‘Ook doen wij (samen met de politie en OM) mee met landelijke inleveracties, bijvoorbeeld tijdens de week van de veiligheid waarbij afgelopen jaar alleen steekwapens konden worden ingeleverd. Het doel van de voorlichting en acties is om mensen en jongeren bewust te maken van het feit dat wapenbezit niet normaal is, het gesprek hierover te voeren en de kans te geven om steekwapens in te leveren.’’ beschrijft Linda Peeters, communicatieadviseur gemeente Zwolle.
Verantwoordelijkheid
Ondanks de goede bedoelingen van gemeentes en hun veiligheidsbeleid, blijven jongeren geconfronteerd worden met het messengebruik op social media. Denk hierbij aan gewelddadige videoclips van drillmuziek waarbij er met grote kapmessen wordt gezwaaid of aan rolmodellen die met hun messen pronken. Hierdoor zien jongeren constant messen voorbijkomen en daardoor lijkt het voor hen bijna normaal te worden om met een mes te lopen.
Maar is het dan de schuld van de artiest of het rolmodel? Nijs vindt van niet. ‘‘Geen enkele vorm van rap is heilig. Dat maakt het genre ook. Daarnaast kan een artiest een crimineel zijn, maar wat doe je eraan? Ze krijgen toch views en aandacht. Dat is niks nieuws binnen de hiphop.’’
‘‘De politie kan geen invloed hebben op social media,’’ zegt Nijs. ‘‘Strengere regels verzinnen, maken het juist aantrekkelijker voor jongeren. Ouders zouden er eventueel invloed op kunnen hebben, maar tot op zekere hoogte. Uiteindelijk ligt het aan de persoon zelf en is hij of zij capabel genoeg om van het mes af te blijven.’’
