Op 8 juni 2022 verscheen de docu-serie Keep Sweet: Pray and Obey op Netflix. In deze serie wordt het verhaal van De FLDS Church verteld. Een polygame sekte met een heersende cultuur waar vrouwen en meisjes het slachtoffer waren van fysiek, mentaal en seksueel geweld. Er wordt verteld wat voor gruwelijke dingen er werden gedaan en waar leden toe werden gedwongen. Maar hoe komt het zover in een geloofsgemeenschap dat het een sekte wordt? Waarom wordt er geen actie ondernomen in sektes waar het er zo heftig aan toe gaat en wat zorgt ervoor dat sekteleden de meest verschrikkelijke dingen doen?
Definitie
“Een sekte is een geloofsgemeenschap met opvattingen en gebruiken die zich onderscheiden van overige geloofsgemeenschappen die behoren tot dezelfde stroming als de sekte.” Dat is de definitie van een sekte, maar het is veel meer dan dat. Vaak wordt een sekte als een negatief begrip gezien, omdat het lid zijn van zo’n sekte vaak niet begrepen wordt. Volgens velen wordt het gezien als het doelloos volgen van een leider die bepaalde opvattingen heeft. Sektepsycholoog Jessica Terwiel wist mij hier meer over te vertellen. “Eén van de kenmerken van het leven in een dwingende groep is het fenomeen: grensoverschrijdend gedrag. Iedereen in een dwingende groep moet grensoverschrijdend gedrag ondergaan en uitvoeren, behalve de leider. Die vertoont het meeste grensoverschrijdende gedrag, maar heeft als enige het recht om niemand over zijn/haar grenzen te laten gaan.”
Voorbeelden
Door vermeldingen van misbruik in sektes hebben sektes vooral een negatief beeld gekregen. Vooral machtsmisbruik, seksueel misbruik en massazelfmoord zijn veel terugkomende begrippen. Voorbeeld sektes hiervan zijn de Manson ‘Familie’, The Peoples Temple, Heaven’s Gate, Students of the Seven Seals, Aum Shinrikyo en het bekende verhaal van Ruinerwold. De sekte van Ruinerwold kwam groot in het nieuws toen één van de oudste kinderen verward in een bar kwam en niets van de buitenwereld af wist. De vader van de kinderen deed gruwelijke dingen met hen en was zelfs kort lid van de Moonsekte. De oudste paar kinderen zijn gevlucht en hebben zich afgesloten van de sekte. De jongste zes kinderen weten niet beter en staan nog steeds achter hun vader. Op maandag 14 juni 2022 is Josef B, de klusjesman van het gezin in Ruinerwold, veroordeeld tot drie jaar cel vanwege vrijheidsberoving van de jongste zes kinderen. Hij speelde een essentiële rol in het geheel, doordat hij onder andere de (geld)machtiging had om bijvoorbeeld de huur te betalen. Zonder hem was het de vader nooit gelukt om zo lang in isolement te verblijven met zijn kinderen.
In Nederland hebben we 84 sektes waar we vanaf weten. Hier zijn de niet-geregistreerde sektes nog niet meegeteld. Eén van de bekendste Nederlandse sektes zijn de Jehova’s getuigen. Jehova’s getuigen vormen een geloofsgemeenschap binnen het christendom met geloofspunten die op onderdelen van de meeste christelijke geloofsrichtingen afwijken. Je herkent ze misschien wel als de mensen die in tweetallen aan de deur komen om je te overtuigen van hun geloof.
Ontstaan
Maar hoe ontstaat zo’n sekte? Eigenlijk zijn alle religies begonnen als sekte. Een sekte is een afsplitsing van een geloof met iets andere opvattingen. Dit wordt dus in het begin gezien als sekte, omdat het ‘verkeerd’ is. Naarmate er steeds meer volgelingen komen, kan het gezien worden als een religie. Een goed voorbeeld hiervan is Jezus. Zijn volgelingen werden vervolgd en Jezus werd aan het kruis genageld, omdat hij een sekteleider was. Sektes ontstaan dus als aftakking van een religie. Dit kan bijvoorbeeld beginnen doordat een persoon beweert dat God tot hem gesproken heeft en dat hij iets belangrijks moet doen. Deze sekteleider heeft een sterke overtuigingskracht waardoor hij mensen kan stimuleren om hem te volgen. Zo creëert hij een kleine groep volgelingen die ook volgelingen zoeken. Op deze manier gaat het door en kan een grote groep ontstaan die een persoon volgt. Hierdoor kan een kleine sekte uitgroeien tot een grote religie. Er is dus geen verschil tussen het ontstaan van religies en sektes.
Ontpopping
Misschien vraag jij jezelf nu af wat voor een soort mensen zich aansluiten bij een sekte. Dit stereotype is, verassend genoeg, een standaard volwassene. Ze zijn rond de 30 jaar, hebben werk, een partner en willen meer in het leven. 70% van de sekteleden is vrouw. Andere gevallen zijn simpelweg mensen met een traumatische ervaring. Zij hopen rust en een familie te vinden. Maar waarom zou je lid worden van een sekte? Ik vroeg het aan sektepsycholoog Jessica Terwiel. “Niemand wordt lid van een dwingende groep. Mensen worden lid van iets dat ze heel aantrekkelijk vinden. Ze vallen op wat er ‘in de etalage staat’. Pas wanneer ze er diep genoeg in betrokken zijn om niet meer zomaar weg te kunnen, pas dan komen de negatieve kanten naar voren, maar tegen die tijd zijn ze zo toegewijd dat ze alleen maar harder hun best gaan doen.”
Gewelddadige familie
Een sekte kan geestelijke groei, zingeving, en antwoorden op vraagstukken bieden. Daarbij wordt het vaak gezien als een grote familie. Meestal zijn mensen al op zoek naar iets, maar weten ze nog niet wat. Sektes kunnen hier goed op inspelen en zo volgelingen creëren. Sekteleiders bieden vaak simpele en zinvolle oplossingen, precies het omgekeerde van wat er in het dagelijkse leven wordt aangeboden. Hoe kan een sekte gewelddadig worden? “Wij leven allemaal in meer of mindere mate in groepen en netwerken waarin mensen dwingende controle op elkaar uitoefenen. De meeste mensen herkennen dwingende controle dan ook niet, of ze hebben geleerd om het ‘liefde’ of ‘aandacht’ of ‘vertederende jaloezie’ te noemen of ‘een toegewijde turncoach die het beste uit turnsters naar boven haalt’. Het overgrote merendeel van de mensheid ontwikkelt meer vermogen tot volgzaamheid dan tot het maken van morele keuzes. Volgzaamheid en morele keuzes sluiten elkaar per definitie uit” vertelde Terwiel.
Verlaten
Als je eenmaal volgeling bent van een sekte, kom je er moeilijk uit. Dit komt door meerdere factoren. Sekteleiders creëren een ‘wij tegen de wereld’ beeld. Leiders zijn in staat om leden met succes af te sluiten van hun vorige leven buiten de sekte. Dit doen ze door volgelingen te overtuigen dat ze beter zijn dan de mensen die niet bij de sekte horen. Wie er niet bij hoort, is ertegen. Hierdoor vervagen relaties buiten de sekte en creëren ze nieuwe relaties binnen de sekte. Verder worden sekteleden gehersenspoeld door elkaar en de leider. Sekteleiders zetten ook paranoia in. Paranoia is een ander woord voor achtervolgingswaan, hiermee overtuigen ze de volgeling dat iets of iemand het op hen gemunt heeft. De sekte zou daarin voor veiligheid zorgen. Kun je wel uit een sekte komen? Dat kan zeker, het is alleen erg lastig, omdat je zo erg in het geloof bent ondergedompeld en soms zelfs niet weg mag van de leider en andere leden. “Het hangt van vele andere factoren af of de scheiding succesvol verloopt. Verstoten worden maakt het niet per se makkelijker of moeilijker dan zelf weggaan”, zei Terwiel.
Leven na de sekte
Een normaal leven leiden na het ontsnappen uit een sekte lijkt moeilijk, toch zegt Terwiel dat het wel degelijk mogelijk is. Er is wel hulp bij nodig en ex-sekteleden ondergaan vaak therapie hiervoor. “Eén van de meest pijnlijke schades waarvan mensen moeten herstellen na een ervaring in een dwingende groep, is de schade morele zelfbeeld. Ze moeten onder ogen zien dat ze niet op tijd in staat zijn geweest om zelfstandig de vraag te beantwoorden ‘Wil ik zo behandeld worden?’ Ze kunnen een normaal leven leiden, maar dat komt deels doordat ons ’normale leven’ ook vol zit met meer of minder sektarische aspecten. Onder mensen die uit dwingende groepen zijn gestapt zijn er velen die met elkaar grapjes maken in de trant van ‘Je kunt wel de persoon uit de sekte halen, maar niet de sekte uit de persoon’. Mensen komen er soms na heel veel jaren nog steeds achter dat ze bepaalde gewoontes hebben die ze uit de dwingende groep hebben meegekregen.”
Overtuigingskracht
Een sekteleider heeft heel wat in zijn mars om volgelingen verschrikkelijke dingen te laten doen. Volgens Terwiel worden mensen eerst verleid totdat ze verslingerd zijn aan het mooie. “En dan een goede afwisseling van stimuleren tot het mooie en afbreken van alles wat duidt op een eigen mening, banden met mensen van vroeger, enzovoort. Dit wordt ook wel ‘de wortel en de stok’ genoemd.” We nemen de sekte Peoples Temple even als voorbeeld: de sekteleden zijn door leider Jim Jones de dood in geleid. De sekte werd in de jaren 50 opgericht. Hij begon zijn sekte met elementen vanuit het christendom en het communisme. Hij had duizenden aanhangers. Vanwege linkse activiteiten werd de sekte ook gevolgd door de media. Jones wilde minder aandacht van de media en besloot een utopische samenleving te starten in 1977 in Guyana, Zuid-Amerika met de naam Jonestown. Het gerucht ging dat de leden gevangen werden gehouden. Hierdoor gingen vijf staatsdelegatieleden dit onderzoeken. Zij werden ter plekke gedood door de volgelingen van Jones. Uit geluidsopnamen is gebleken dat Jones zijn volgelingen vertelde dat ze bestormd zouden worden en dat ze een ‘revolutionaire’ zelfmoord zouden moeten plegen. Hij beval zijn volgelingen een gif cocktail te nemen. Een dag later werden 909 doden aangetroffen. Uit dit verhaal blijkt dat sekteleden maar al te graag iets willen volgen. Ook zijn ze heilig van Jones zijn bevindingen overtuigd en is er een ‘wij tegen de wereld’ beeld gecreëerd.
Het brein
Maar hoe zit daadwerkelijk het brein van een sektelid in elkaar en waarom zijn ze zo bedolven in het ‘geloof’? Volgens Terwiel kan vrijwel iedereen dat. “Ons brein is geëvolueerd om zich te richten op wat een goed gevoel geeft en om allerlei details bloedserieus te nemen voor het geval die details super behulpzaam zijn bij de survival. Ons brein moet met heel veel pijn en moeite leren om gedachten en gevoelens van elkaar te onderscheiden, en dan nog zijn we vatbaar voor bias en voor allerlei percepties die niet kloppen.”
We kunnen dus allemaal belanden in een sekte, of we nou willen of niet. Dit kunnen natuurlijk simpele sektes zijn die een streng geloof hebben. Hoe komt het dan zover dat sommige sektes zo massaal zelfmoord plegen? “We zijn niet geboren met een brein dat verstandige grenzen kent of waarheid van onzin kan onderscheiden. We zijn dus ook gevoelig voor drugs, suikers, en andere prikkels die ons brein uitnodigen tot verslaving. Overigens is één van de standaard redenen waarom mensen zelfmoord niet zo’n punt vinden: het geloof. Je laat volgens hen alleen je lichaam achter, want daarna blijf je voortleven op een soort ‘hoger plan’. Zo’n geloof maakt van zelfmoord een kleine stap die tot grote voldoening leidt.”, beschreef Terwiel.
Parallelle samenlevingen
Je zou misschien verwachten dat sektes aangepakt moeten worden. Dit wordt niet gedaan, omdat we in Nederland vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting hebben. Je mag in Nederland geloven wat je wil en je daarnaar gedragen. Volwassenen mensen mogen ‘vreemde’ clubs oprichten. Het maakt dus niet uit wat je doet. Ik vroeg Terwiel waarom Nederland niets doet aan sektes. “In Nederland wordt er sinds 2020 niets meer aan gedaan vanuit de overheid. SekteSignaal is toen opgeheven. Daarmee zijn we het enige land in West-Europa waar de overheid niet een instituut heeft voor het in kaart brengen van dwingende groeperingen of, zoals dat tegenwoordig heet, parallelle samenlevingen. Er zijn nog altijd enkele mensen aan het lobbyen bij de overheid om weer een instituutje te laten oprichten, maar het is onzeker of dat gebeurt. Als je goed oplet dan zal je dit jaar het onderwerp nog minstens eenmaal in de Tweede Kamer besproken zien worden.’’
Helaas wordt er vaak lacherig gedaan over sektes, omdat het als zweverig wordt beschouwd. Maar bij mensen die een sekte aangeven gaat het vaak om misbruik, uitbuiting, bedreiging en geweld. Dat is zeker niet zweverig, maar simpelweg een grote misdaad.
